Có ý kiến cho rằng mắc ca (MC) là “cây tỉ đô”, vì chỉ cần trồng 5-6 năm là đạt mức thu hoạch khá, ông có nhận định gì khác hơn?

- Nói rằng nhờ MC mà nông hộ “thu hoạch khá”; “dân đánh giá tốt”; “gia đình vươn lên trông thấy”… là những đánh giá nặng cảm tính. Thực chất trong trường hợp này, nó được dựa trên cơ sở năng suất “vụ bói”, diện hẹp, chưa vào pha thu hoạch ổn định. Hơn 1.000ha đã trồng chỉ mới có 30ha cho quả. Do vậy không nên xem năng suất tức thời là ổn định và không nên đồng nhất sản lượng với khái niệm thu hoạch kinh tế, tức có hiệu quả, tỉ phần hưởng lợi tốt và bền vững. Bởi nhiều nguồn thông tin cho biết: Sau ít nhất 7-10 năm trồng, cây MC mới đạt năng suất kinh tế, nhưng điểm hòa vốn khá chậm. Mới có được quả thô trong tay chưa thể nói là yên tâm.

Có chuyên gia cho rằng, cây MC có khả năng “góp phần cân đối lại nguồn nước” vì thế nó rất phù hợp để trồng trên diện rộng ở các vùng cao như Tây Nguyên…

- MC có “triển vọng”, một cây tuổi vài chục năm mọc sum suê ở Đà Lạt hay một số thử nghiệm ở các nơi có thu hoạch bước đầu là tín hiệu mừng. Đưa thêm 1 cây vào hệ thồng nông nghiệp là rất hay, tăng tính đa dạng và khả năng cạnh tranh nông sản Việt. Nhưng thực tế nhiều năm qua cho thấy, nông dân đã trả giá quá đắt cho vòng xoáy khắc nghiệt trồng - chặt nên đòi hỏi cẩn trọng là rất cần thiết và hợp tình - hợp lý, nhất là hiện nay loại cây chưa có giống chuẩn và đang đòi hỏi tiếp tục nghiên cứu, như các cơ quan quản lý và nghiên cứu trực tiếp đã phát biểu gần đây. Hơn nữa, tài liệu và nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước thống nhất nhận định: MC không phải là loại cây dễ tính, mà khá đỏng đảnh “nắng nhiều không ưa, mưa nhiều không chịu”. Sản xuất MC phải nhằm vào chất lượng, tiêu chuẩn, giá trị gia tăng, tức có thể cạnh tranh trên thị trường lớn thì không thể vội vã suy luận đơn giản được. Nước cho 2 cây, nước cho chế biến liệu có đủ không. Vùng chuyên canh mới 1 cây càphê mà đã thiếu nước, 2 cây cùng cần nước thì sao gọi là cân đối nước được.

Nhưng MC có thể đạt hiệu quả “2 trong 1” khi có thể phát triển tốt khi trồng xen với càphê?

- Có thể điều này xuất hiện tại một vài hộ, nhưng không nên từ đó mà “nhân ra” thành… tổng thể. Trồng xen có nghĩa là MC và càphê coi trọng như nhau, chứ được MC hy sinh càphê thì là chuyện khác. Thực tế thời gian qua cho thấy, có nhiều phong trào thay đổi cây trồng xen với càphê. Người ta muốn được cả 2 sản phẩm, nhưng các mô hình này đều làm cho cả 2 cây không ra gì.

Ông suy nghĩ gì khi có ý kiến cho rằng cây MC là cơ hội vươn lên, vì vậy việc chậm hóa việc triển khai đại trà là có tội?

- Tôi chỉ mong góp tiếng nói để có chính sách chung đúng đắn đề phòng thiệt hại cho người nông dân vốn đã bị tổn thương nhiều trong thời gian qua vì thiếu thông tin mà chạy theo phong trào. Nhưng phải thấy rằng, thông tin đề cao quá mức cây MC trong thời gian qua chủ yếu dựa vào những con số từ phân khúc sản xuất là rất không bình thường. Còn tôi và một số chuyên gia có cùng suy nghĩ rằng luôn phải nhớ các công ty đa quốc gia nắm “đằng chuôi” là giống, công nghệ chế biến và chi phối sản phẩm cuối cùng. Vì thế, cần phải chuẩn bị tốt hơn để chúng ta làm chủ cả chuỗi giá trị trước khi triển khai đại trà. Bởi điều này liên quan đến sinh kế của hàng triệu người, không thể đem ra làm phép thử.

Gần đây các phát biểu từ Bộ NNPTNT là rất thận trọng. Với một cây lâu năm, không nên nóng vội mà cần đi từng bước vững chắc. Ngay khâu giống thì trong số 10 giống bộ cho thử nghiệm cũng chỉ được trồng ở địa bàn chỉ định chứ không nên đem trồng đại trà. Sự thận trọng chính là trách nhiệm, đưa MC trồng ồ ạt gây thiệt hại cho nông dân mới là có tội.

- Xin cảm ơn GS!