Từ nhiều năm nay, bà con dân tộc Raglay của huyện Bác Ái (Ninh Thuận) vẫn cố gắng gìn giữ giống lúa rẫy, là giống lúa quý hiếm, khi nấu thành cơm có vị thơm đặc biệt, dùng để dâng cúng các vị thần vào những ngày quan trọng trong năm.

 Nguồn sống của người Raglay        

Vào những ngày này, đồng bào Raglay ở Bác Ái đã hoàn tất xong công việc thu hoạch lúa rẫy. Lúa sau khi phơi khô được cất giữ rất cẩn thận để ở những nơi cao ráo.

Điều thú vị giống lúa này là đặc điểm có hạt rất to, dài hơn các loại lúa khác, có màu vàng, bông dài, cây cao hơn 1m, đến kỳ thu hoạch chỉ dùng tay tuốt bỏ vào gùi chứ không dùng lưỡi liềm hoặc dao để cắt.

Lúa trồng hoàn toàn ngoài tự nhiên, không sử dùng phân bón hoặc thuốc trừ sâu. Cây lúa  chỉ phát triển nhờ hoàn toàn vào nước trời, sau khi trồng khoảng 7 – 8 tháng sẽ cho thu hoạch. Bông lúa chín hạt đều, sau đó đem phơi khô bỏ vào cối giã  đều và dùng nia để loại bỏ những hạt trấu, khi nấu thành cơm có mùi thơm ngào ngạt, hạt cơm trắng tinh, ăn vào vừa bùi, vừa dẻo.  

Anh Pi Năng Nganh luôn gìn giữ giống lúa rẫy quý của người Raglay. Ảnh: Công Tâm

Năm nay, người dân Raglay đã ăn cái tết ấm cúng bên người thân của mình nhờ vào năng suất của lúa đạt hơn so với năm trước. Anh Pi Năng Nganh ở thôn Châu Đắc, xã Phước Đại (Bác Ái) phấn khởi cho biết: “Tết này vui lắm, mấy anh em trong gia đình ai cũng được mùa lúa rẫy nên đông anh em sum họp với nhau trong đêm giao thừa. Anh Pi Năng Nganh đã làm lúa rẫy trên 20 năm nay, mỗi vụ làm được gần 5 sào, các vụ trước làm chỉ thu hoạch được 40kg/5 sào, riêng vụ năm nay anh thu hoạch được trên 60kg. Theo Năng Nganh, đời sống của người Raglay gắn liền với nương rẫy nên cây lúa  rẫy là nguồn sống của người dân. Người dân quý cây lúa rẫy như cây lúa mẹ nên giống lúa này người dân không thể quên lãng được.

Quý lúa rẫy như cây lúa mẹ

Hàng năm, cứ vào khoảng tháng 4 âm lịch đồng bào Raglay tận dụng nguồn nước trời để làm đất trồng lúa. Quan niệm của người Raglay nhà nào cũng phải trồng giống lúa rẫy dù ít hay nhiều, sau khi thu hoạch dùng để cúng tạ ơn cho các vị thần và đó là một vật không thể thiếu trong ngày cúng, người dân cúng cây lúa rẫy với cầu mong vụ tới mùa màng tươi tốt, con cái làm ăn phát đạt, cầu cho mưa thuận gió hòa, cầu cho cộng đồng được bình yên đoàn kết với nhau để làm ăn. Nếu nhà nào không cúng hạt lúa rẫy thì vụ tới sẽ bị sâu rầy gây bệnh, chim chóc và các thú rừng khác phá hoại.

Ông Trần Văn Toàn – Phó Trưởng phòng Văn hóa thông tin huyện Bác Ái cho biết: Là huyện có rất đông người Raglay sinh sống, thống kê toàn huyện có trên 90% là đồng bào Raglay. Đời sống của bà con gắn liền với sản xuất nông nghiệp nên cây lúa rất quan trọng đối với đời sống của người Raglay, nhất là trong các ngày lễ quan trọng trong năm như: Lễ ăn đầu lúa, lễ bỏ mả, lễ báo hiếu. Các lễ vật thường cúng dâng các vị thần gồm: Gà, rượu cần, cơm, lúa rẫy. Sau khi cúng các con cháu cùng dùng các lễ vật và hòa nhịp tiếng trống mã la; nhờ đó mà người dân gắn bó sum vầy với nhau hơn.