Vườn càphê chết héo vì không có nước tưới ở huyện Chư Păh (Gia Lai). (Ảnh: Dương Giang/TTXVN)

Mặc dù chưa hết mùa khô, nhưng các tỉnh Tây Nguyên đã có hàng chục nghìn hécta càphê bị khô hạn, thiếu nước tưới nghiêm trọng dẫn đến vườn cây chết khô hoặc giảm năng suất trong nhiều niên vụ liền, gây thiệt hại lớn cho người trồng.

Kết quả kiểm tra cho thấy phần lớn diện tích càphê bị khô hạn đều do các nông hộ trồng tự phát nằm ngoài các vùng quy hoạch.

Trong vài năm trở lại đây, giá càphê nhân tương đối cao, ổn định (trên dưới 40.000 đồng/kg) nên các nông hộ ở Tây Nguyên trồng càphê một cách tự phát. 

Theo ông Trần Đức Thanh, Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế, Ban Chỉ đạo Tây Nguyên, việc trồng càphê ồ ạt của các nông hộ ở Tây Nguyên đã dẫn đến việc quy hoạch, sử dụng đất bị phá vỡ, một số diện tích cây trồng khác bị thu hẹp, nhất là diện tích rừng, kể cả rừng phòng hộ cũng bị giảm đi nhanh chóng do đồng bào lấn chiếm rừng, đất rừng để khai phá trồng càphê. 

Cũng theo ông Trần Đức Thanh, thực tế diện tích càphê của vùng Tây Nguyên hiện nay đã vượt quá quy mô theo định hướng của Chính phủ và của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

Cụ thể, so với quy hoạch đến năm 2020 theo Quyết định số 1987 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, tổng diện tích càphê của các tỉnh Tây Nguyên hiện đã vượt qua diện tích quy hoạch gần 114.000ha, trong đó, tỉnh Đắk Nông vượt gần 49.500ha, Đắk Lắk vượt quy hoạch trên 34.000ha, Lâm Đồng vượt quy hoạch 22.000ha, Gia Lai vượt gần 6.000ha và tỉnh Kon Tum vượt quy hoạch trên 1.500ha.

Thậm chí, nhiều địa phương có độ dốc lớn, không đảm bảo bảo nguồn nước tưới nhưng do chạy theo phong trào, đồng bào vẫn ồ ạt trồng càphê.

Hiện nay, các tỉnh vùng Tây Nguyên chỉ có trên 2.352 công trình thủy lợi, mới đảm bảo nguồn nước tưới cho 21% diện tích càphê, số diện tích càphê còn lại chủ yếu là sử dụng nguồn nước ngầm (giếng đào, giếng khoan) và sông suối để tưới. 

Do vậy, cứ đến mùa khô hạn, diện tích càphê thiếu nước tưới, bị khô cháy mỗi năm một gia tăng làm thiệt hại khá lớn cho các nông hộ.

Để từng bước khắc phục tình trạng phát triển càphê ồ ạt gây thiệt hại lớn cho các nông hộ, các tỉnh vùng Tây Nguyên đang yêu cầu các địa phương hướng dẫn các nông hộ đầu tư phát triển càphê bền vững nằm trong vùng quy hoạch.

Theo quy hoạch của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, diện tích càphê các tỉnh Tây Nguyên đến năm 2020 giảm xuống còn 459.500ha, trong đó, Đắk Lắk giảm xuống chỉ còn 170.000ha, Lâm Đồng 135.000ha, Gia Lai 73.000ha, Đắk Nông 69.000ha, Kon Tum 12.500ha. 

Tuy giảm diện tích nhưng đây là những vùng có điều kiện tự nhiên thích hợp với sản xuất càphê, nhất là đảm bảo nguồn nước tưới, có điều kiện đưa các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào phục vụ thâm canh để không những tăng cao năng suất, đảm bảo sản lượng đạt từ 1 triệu tấn càphê nhân trở lên (như diện tích hiện nay) mà còn nâng cao được chất lượng sản phẩm đáp ứng nhu cầu thị trường. 

Những diện tích càphê già cỗi, năng suất thấp, hiệu quả kém, không nằm trong vùng quy hoạch, các tỉnh Tây Nguyên tuyên truyền, vận động các nông hộ chuyển đổi sang trồng các loại cây khác có hiệu quả kinh tế cao hơn. 

Đặc biệt, gần 120.000ha càphê già cỗi, năng suất thấp nằm trong vùng quy hoạch, các tỉnh Tây Nguyên đã có kế hoạch trồng tái canh (thực hiện với hai hình thức trồng tái canh 90.000 ha và ghép cải tạo 30.000 ha) bằng các giống càphê mới như TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9, TR11, TR12, TR13. 

Đây là những giống càphê mới có năng suất đạt từ 4,2 đến 7 tấn càphê nhân/ha, chất lượng tốt, có cỡ hạt lớn đạt loại 1 trên 65%, kháng cao với bệnh gỉ sắt, tăng khả năng cạnh tranh mặt hàng xuất khẩu này trên thị trường thế giới.